➲ Bulgaristan'daki Türk basını beş döneme ayırarak ayrı ayrı incelenmiştir.1865'den 2019 yılına kadar geçen süreçte yayımlanmış ve yayımlanmakta olan gazete ve dergilerin ortak noktası Türk kamuoyunu bilgilendirmek,eğitmek ve azınlık haklarını savunmak olmuştur.Bunun yanında radyo ve televizyonlarda Türkçe haberlerin varlığı,dijital geçişe ayak uydurarak, internet ortamında yayınların artışı gözlemlenmiştir.
GİRİŞ
➲ Gazetelerin öncüleri olan haber mektupları, 13. Yüzyılla beraber görülmeye başlanmışsa da, önceleri elle yazılarak çoğaltılmışlar, esas olarak da matbaanın icadından sonra yaygınlaşmışlardır. Tacirlere,bankerlere ve gemicilere haber sağlayan bir araç olan ve özellikle onların bu anlamdaki gereksinimlerini karşılamak amacıyla ortaya çıkan haber mektupları, gazeteciliğin doğuşunda ve 17. Yüzyılla birlikte görülmeye başlayan gazetelerin gelişiminde de çok önemli bir rol oynamıştır. İlk gazetelere yönelik bilgiler farklı olmasına karşın birçok kaynakta, Antwerp’te 1605’te ticari bültenden doğduğu düşünülen bir haftalık gazete olan Niuewe Tijdingen ile Bremen yakınlarındaki Augusburg’da 1609’da yayımlanan Avis Relation Oder Zeitung’un adları geçmektedir (Tokgöz.O, 2006).
Bulgaristan'da Türkçe basının gelişme serüveni Osmanlı'nın ülkede hakimiyet kurmasından sonra başlamıştır.Ancak şunu da vurgulamak gerekir ki tüccar Bulgarların Osmanlı döneminde liman kenti İzmir,İstanbul ve Selanik'de gazete çıkartmışlardır.İlk Bulgar gazetesi 1842 yılında Konstantin Fotinov tarafından İzmir'de çıkartılan "Ljuboslovje" adlı gazetedir.İki yıl sonra da Leipzig'de İvan Bogorov tarafından "Bulgarski Orel" adlı bir gazete çıktı. Yıllar sonra İstanbul'a yerleşen Bogorov Ocak 1848'de Bulgarların ünlü gazetesi "Tsarigradski Vestnik"i çıkardı. ( Borşukov,1976)
Bulgaristan Türklerinin Türkçe basın tarihinde başlıca şu dönemlerden söz edilebilir:
I. Osmanlı Döneminde Türkçe Basın (1865-1877).
II. Prenslik Döneminde Türkçe Basın (1878-1908).
III. Çarlık (Krallık) Döneminde Türkçe Basın (1908-1944).
IV. Halk Cumhuriyeti Döneminde Türkçe Basın (1945-1985).
V. Demokrasiye Geçiş Döneminde Türkçe Basın (1990-2019)
Osmanlı Döneminde Türkçe Basın (1865-1877)
➲ Bulgaristan'da Türkçe basın ve yayın hayatının genel durumuna bakmak gerekir. Bu kapsamda karşımıza Bulgaristan'da basılan ilk Türkçe gazete olarak Tuna çıkmaktadır. 16.03.1865'te ilk yayınını yapan gazete, 12 yıl, 3 ay, 27 günlük yayın hayatını Türk-Rus Savaşı sebebiyle 13.06.1877 tarihinde noktalar (Okday, 1980).
Tuna gazetesi ile Rus propagandasının Osmanlı tebaası üzerindeki etkilerinin yok edilmesi amaçlanmıştır. Bir önemli özelliği de Türkçe ve Bulgarca basılmış olmasıdır. Rus propagandasının özellikle Ortodoks Slav halkı üzerinde yarattığı baskıyı kırmanın yolu hem Osmanlıca hem de ahalinin kendi dilinde resmi bir gazete yayınlamakta bulunmuştur.(Kocabaşoğlu, U. 1991:146-49).
Tuna Gazetesi ilk olması dışında tirajı ve yetiştirdiği kadro ile de dikkati çekmektedir. Gazetenin beşinci sayısında abonelerinin 529’u bulduğu ve onuncu sayısında ise 1300’ü aştığı gazete tarafından duyurulmuştur.” Edebiyat tarihimizde “hace-i evvel”, basın tarihimizde ise “yazı makinesi” lakabıyla anılan Ahmet Mithat Efendi mesleğe Tuna gazetesinde başlamıştı.” (Kocabaşoğlu, 1991:145) Daha sonra Başbakanlık yapacak olan Dragan Tsankov ve pek çok Türkçe-Bulgarca alfabe ve sözlük yazmış olan İvan Çorapçiyev ise bu gazetenin yetiştirdiği Bulgar entellektüellerinden ikisiydi (Kocabaşoğlu, 1991:146).
 |
| 🔺 Tuna gazetesi |
Tuna gazetesinin ardından 1867'de Mecra-i Efkâr dergisi ve Fransızca-Türkçe yayınlanan Güneş gazetesi takip eder. 1875'de de Rusçuk'da ticari,mali ve siyasi Eftab gazetesi iki dilde yayımlanmıştır.
Prenslik Döneminde Türkçe Basın (1878-1908)
➲ 13 Temmuz 1878’de imzalanan Berlin Barış Antlaşmasına göre,Tuna Vilâyeti topraklarında özerk bir Bulgar Prensliği kuruldu. Savaşın getirdiği yıkım yüzünden basım hayatında bir duraklama oldu. Savaş sonrası kalan Türkler, bundan böyle Bulgar uyruklu etnik bir azınlık olarak varlığını sürdürmeliydi. Türkçe basın da yeni koşullara ayak uydurmaya cesaret etse de,bu dönemde Türkçe basın hayatı da tabiî olarak sekteye uğramaya başlar.Bulgar Prensliğinde devlet tarafından çıkarılan ilk Türkçe gazete Bulgaristan Resmî Gazetesi Tercümesi’dir. Bu haftalık gazete, 1879 yılında çıkmaya başlar ve Bulgaristan Hükümetinin Resmî Gazetesinde Bulgarca yayımlandığı yasaları, kararları, yönetmelikleri Türkçeye çevirerek yayımlar. Ancak bu gazetenin ömrü bir buçuk yıl sürer (Yenisoy,H,2012) .Kısa bir zaman içinde yeni şartlara ayak uydurma mecburiyetini kabul eden Bulgaristan Türkleri, derhal toparlanarak yeni yayın organlarını devreye sokmaya başlarlar. Öyle ki 1879-1908 yıllan arasında Bulgaristan'da yayınlanan Türkçe gazete ve dergi sayısı elliye ulaşır (Turan, 1998).Bu dönemde Türkçe çıkmış süreli basının sayısı hakkında farklı rakamlar verilmektedir. Bazı kaynaklarda bunların sayısı 40, bazılarında 44, başka kaynaklarda da 48 olduğu belirtilmektedir.
Bulgar Prensliğinin başkenti Sofya’da ilk çıkan Türkçe gazete Tarla adını taşır. 1882 yılının ikinci yarısında haftalık olarak yayımlanan bu gazete siyasî, edebî bir gazetedir. Dört sayfasından üçü Türkçe, biri de Bulgarcadır.Bundan sonraki yıllarda Sofya’da iki Türkçe gazete daha çıkmaya başlar; Dikkat(1882-1885) ve Çaylak (1884-1885) gazeteleri. Haftada bir çıkan bu gazetelerde politikadan ziyade,eğitimden kültür-sanata da sayfalarında geniş yer verirler (Yenisoy,H,2012). 1885’te Doğu Rumeli Vilâyeti de Prenslik Bulgaristan’ına katılınca ülkedeki Türklerin sayısı çoğalmasıyla Türkçe basına ilgi her geçen gün artarak,Filibe, Sofya, Varna, Rusçuk vb. şehirlerde birkaç Türkçe gazete daha yayımlanmaya başlar.1888'de Varna Postası ve Serbest Bulgaristan, 1894'te Sebat, 1905'da Şark gazeteleri çıkmaya başlar. Ancak dikkat çeken husus da bu gazetelerin kısa ömürlü olmalarıdır.1880-1888 yılları arasında yayımlanan gazeter en çok iki yıl içinde kapandıkları görülmektedir.Bunun en büyük sorunlarından biri de savaştan yeni çıkmış toplumun ekonomik yetersizliği ,idari kısıtlama ve zorlama ,Rus yanlısı ve milliyetçi Bulgarların Türkçe gazeteleri imha etmeleri ve gazetelerin okurlara ulaşamamasıdır.
Bulgaristan'da Türk basının gelişimine katkı sağlayan hiç şüphesiz Jön Türklerin çıkartıığı yayınlar olmuştur.Bulgaristan Devletinin kuruluşundan İkinci Meşrutiyetin ilânına kadar (1878-1908) Bulgaristan’da Türkçe çıkan gazetelerin yarısından çoğu Jön Türklerin yayımıydı. Padişah II. Abdülhamid’in istibdadından kaçarak Bulgaristan’a sığınmış Jön Türkler 25-30 dolayında Türkçe gazete çıkarmış, bunların birçoğu Sultanın istibdadını eleştirdikleri görülmektedir (Yenisoy,H,2012). Jön Türklerin,Bulgaristan Türklerinde ulusal benliğin,bilincin kazanılması ve okulların ve dinî kuruluşların ıslah olunup,sağlam temellere oturtulması uğurunda çaba harcadıkları görülmektedir.
Türk azınlığa millî bir şuur aşılama, eğitim ve kültür alanlarında bir gelişme süreci başlatma amacı güden bu yayın organlarını Türk hükümetini destekleyenler ve ona karşı olanlar şeklinde ele almak mümkündür. İlk grupta; Muvazene (1897-1905), Uhuvvet (1904-1906), Tuna (1905-1910), Rumeli (1906) Rumeli Telgrafları (1906) ve Balkan (1906-1916) gibi gazeteler yer alır. İkinci grupta ise; Bedrak-ı Selamet (1896-1897), Hilal (1883-1885), İttihad-ı İslamiye (1908-1909) gibi yayın organları vardır. Nitekim bu gazetelerde Bulgar başyazarlar ve yöneticiler de bulunmuştur.Örneğin,Filibe'de haftalık dört sayfa çıkan Bedreka-i Selâmet gazetesinin sorumlu müdürü D.Kolarov'dur (Yenisoy,H,2012).Bu gazetelerin ortak noktası Bulgaristan Türklerinin istek ve ihtiyaçlarına tercüman olmalarıdır. Özellikle, Balkan (1906-1916), Uhuvvet (1904-1906) gazeteleri Bulgaristan Türk gazetecilerine en modern gazete örnekleri olmuşlardır. Uhuvvet gazetesinde ayrıca edebiyat sayfası, mizah sayfası, kadın sayfası gibi yenilikler vardı. Türk, Bulgar ve dünya edebiyatından örneklere yer verildi (Yenisoy,H,2012).
Sofya'da Milli Kütüphanesi'nde 1969 yılına ait ''Bulgaristan'da yabancı dilde mecmualar-1844-1944'' Fransızca eserde Türkçe yayınlar da yer alıyor.Eseri incelediğimizde,Prenslik Döneminde (1878-1908) daha 14 Türkçe yayın yapan gazetenin varlığından söz edilmektedir.Filibe'de 1884'de Hilal,1895'de haftalık çıkan Gayret gazetesi sekiz yıl yayın hayıtını sürdürken,Genel Yayın Yönetmeni Rıza İbrahimov'dur.Yine Filibe'de bir yıl sonra Resimli emniyet başlamıştır.1896'da Tahir Bey'in girişimiyle Malümat gazetesi basılmaya başladı (Bulgarische Periodica:53-54).Ancak Gayret ve Malümat gazetelerin yöneticileri muhalif oldukları için Osmanlı İmparoturluğu'na girmeleri yasaklanmış hatta Bulgar emniyet teşkilatında ifadeleri alınmış ve gazeteleri kapatılması yönünde taleplerini iletmişlerdir.
1882'de Sofya'da siyasi ve ilim gazetesi Tarla Yusuf Ali Bey tarafından çıkartılmış muhalif çizgisi dolayısıyla kapattırılmış.Varna'da 1897'de Türkiye'den gelen Ahmet Rıza,ükeye yerleşen Ermeni göçmenleriyle görüşüp Genç Türklerin partisi yayın organı Hukuk gazetesini çıkartmıştır.Ancak Bulgar hükümetin Türkiye ile işkileri zedelememek adına birinci sayısının çıkmasıyla gazeteye el konulmuş,yayın yönetmeni Agop Garabedyan Rusya'ya sınırdışı edilmiş (Bulgarische Periodica:55-56).Varna'da diğer yayın organı 1897-1905 yılları arasında çıkan haftalık Muvazene gazetesi.Kişi hak ve hürriyetleri savunduğunu beyan eden gazetenin yayın yönetmeni Ali Fehmi'dir.Sofya'da 1895'de yayın hayatına başlayan İntifak gazetesi,Yusuf Ali Bey tarafından dört yıl çıkmıştır.Diğer gazeteleri şöyle sıralmak mümkün:
Müdafa-i hukuk(1901),Rağbet(1898),İbret(1899)Islah,(1899),Uhuvvet(1904),Ahali (1905),Feryat (1905).Efkar-ı umumiye(1905)gazetesi ise Bugar-Türk dostluğunu pekiştirmeyi hedeflemiştir.İki dilde çıkan bu gazetenin yayın yönetmeni İsmail Yürukov'dur (Okday, T. 1980).
Çarlık (Krallık) Döneminde Türkçe Basın (1908-1944)
➲ 1908 yılında İkinci Meşrutiyet ilân edildi. Bulgaristan bu fırsattan yararlanarak tam bağımsızlığını ilân etti ve böylelikle artık Türkiye’ye hiçbir bağlılığı kalmadı. Bu tarihten itibaren ülkedeki yönetim biçimi çarlık oldu ve bu monarşi rejim İkinci Dünya Savaşının sonuna kadar sürdü. Bu dönemde Balkan Savaşı Bulgaristan’da Türklerin hayatını ve Türkçe basını kötü yönde etkiledi. Jön Türklerden biri olan ve Bulgaristan Türklerinin eğitim, kültürel kalkınmasına büyük hizmetleri geçen Ethem Ruhi, her türlü zorluklara karşın Balkan gazetesini (1906-1916) çıkarmaya devam etse de kapatılmıştır (Yenisoy,H,2012).
Gazete kapatıldıktan sonra Resimli Balkan (1916-1918) adında bir dergi çıkarmaya devam etmiştir.Birinci Dünya Savaşının son bulmasıyla, 1919’da imzalanan Neuilly Barış Antlaşması imzalandı ve azınlıkların korunması konusundaki hükümlerinin uygulanması, Bulgaristan Türklerinin eğitim ve kültür davasını bir ölçüde olumlu etkiledi. Antlaşmanın 53. maddesinde “Bulgaristan’da yayımlanan her türlü basım ya da yayımda her dil serbest olacak, kısıtlama ve zorlama yapılmayacaktır…” yer almıştır. Bundan dolayı da Türk dili ülkedeki basın ve yayımlarda rahatlıkla kullanılmıştır (Yenisoy,H,2012).
1912'de patlayan Balkan Harbi, Bulgaristan'daki Türkçe basını da derinden etkilemiştir. Siyasî ortam köklü değişimlere uğrar. Siyasî partiler arasındaki program ve ideoloji farklılıkları uzlaşmaz bir nitelik kazanır. Bu dönemde büyük siyasî partiler kendi görüşlerinin propagandasını yapan Türkçe gazete ve dergiler çıkarmaya başlarlar. Merkez sol görüşün yayın organı olan Çiftçi Bilgisi, Bulgaristan Komünist Partisi Yayın Organı olan Ziya gazetesi, Demokrat Parti'nin politik çizgisini izleyen Tunca ve Dostluk gazeteleri bunlardan birkaçıdır.1920 yılında yayına başlayan bu gazeteler, hem birbirleriyle hem de karşıt görüşlerle amansız bir mücadele içinde olmuşlardır.
Bulgaristan Çiftçi Halk Birliği Partisinin organı olan Çiftçi Bilgisi gazetesi 1920'de çıkmaya başladı. Türk azınlığa oldukça geniş haklar tanıyan bir iktidar partisinin organı olarak Çiftçi Bilgisi gazetesi Türk aydınlarının sempatisini kazandı.
Genellikle kırsal bölgelerde yaşayan Türk topluluğu Çiftçi Partisi lideri Aleksandır Stamboliyski’nin azınlıklar ve tarım politikasını olumlu karşıladı (Yenisoy,H,2012).
Çiftçi Halk Birliği Partisi tanıdığı bu haklardan dolayı,O dönemde Türlerin yaklaşık üç milyonu bulan nüfüsün büyük bölümünün oyunu almaya başarmıştır.bulmuştur.Partinin yayın organı Çiftçi Bilgisi gazetesi de Türklerin sosyal, ekonomik durumunu, kültürel hayatlarını yansıttığı arşivlerde görülüyor. 1923’te 9 Haziran darbesinde Başbakan Aleksandır Stamboliyski'nin öldürülmesinin ardından gazetenin çıkmasına 10 yıl ara verilmiş.
Türklerin yoğun olarak yaşadığı Kırcaali ilinde basılan parti propagandası yapan gazeteler hayli fazla.Başlangıç gazetesi (1924-1925): Haftada iki defa çıkan gazete Türkçe-Bulgarca olarak basıldı ve başyazar Mehmet Zeki'dir.Özdilek (1931-1934):Milliyetçi Gençlik gazetesi. Haftada iki kez çıkan gazetenin sorumlu yönetmeni Mehmet Ali Ercelili.İlk başta bağımsız olan gazete,daha sonra parti tekeline girmiştir. Doğru Yol (1935-1939 ): Bulgaristan Türklerinin ilerlemesi ve kalkınması için çıkan gazetedir. Haftalık gazetenin Başyazarı Mehmet Celil'dir.Rodop (1924-1934): Haftalık siyasî, içtimaî halkçı müstakil Türk gazetesi. Sahibi Mehmed Lütfı Takanoğlu. Eski ve yeni harflerle çıktı. Rodop Sesi (1929-1931): Haftada bir çıkan gazetenin sahibi ve müdürü Terziköylü Hasanoğlu Mustafa (Stoykova,R. 2002:29).
Bu dönemde yayın hayatına başlayan Ahali (1919-1921), Koca Balkan (1925), Bulgaristan (1926), Rehber (1928-1933), Deliorman (1922-1933), Terbiye Ocağı (1921-1933), Halk Sesi (1924-1934), Karadeniz (19331934), Özdilek (1931-1932), Rodop (1929-1934), Turan (1928-1934) gibi gazete ve dergiler Türkiye'deki gelişmeleri yakından takip eder ve inkılâpları hararetle desteklerler. Bu grubun karşısında ise Rumeli (1924), Yarın (1934), Açık Söz (1936-1937), İntibah (1928-1931), Medeniyet (1933-1944), gibi yayınlar yer alır (Yenisoy,H,2012).
Bulgaristan'daki Türk toplumunun en ünlü ve yetenekli gazetecilerden,yayıncı ve mütefekkir Mahmud Necmeddin Deliorman'dır (1898-1973).Razgrad doğumlu Deliorman,gazeteciliğe ilk adımını 16 yaşında Sofya'da çıkan Türk Sedası gazetesinde başladı.Daha sonra Plevne'de basılan „Mücadele“ (1925-1927) ile „Tuna Boyu“ (1927) gazetelerin sahibi oldu.En büyük tiraja sahip ve ilk başta Razgrad'da daha sonra da Sofya'da basılan ve haftada iki defe çıkan „Deliorman“ (1922-1933) gazetesini çıkarttı (Zafer,Z. 2018:48).Çiftçi Partisi lideri Aleksandır Stamboliyski’yi yakından tanıyan ve partinin üyesi olmasıyla seçimlerde görev almıştır.9 Haziran 1923'deki darbeye karşı direnen Deliorman, 17 gazeteci ile birlikte Razgrad cezaevinde idam edilmek üzere hapsedildii.Dört günde sözü edilen 17 gazeteciden 14'dü idam edildi.Mahmud Necmeddin Deliorman mucizevi bir şekilde hayatta kalsa da Türkiye'ye zorunlu göçe tabi tutuldu (Zafer,Z. 2018:49).
1934'te Bulgaristan'daki siyasî ve sosyal hayatı yeniden alt üst eden askeri darbe ve arkasından gelen dikta rejimi, yeni ve eski harflerle yayın yapan Türkçe gazete ve dergileri birbiri ardına kapatmaya başlar. Yayımlanan bütün Türkçe basın bundan en çok zarar görenlerdendir. Askerî faşist eğilimli hükümet idareye gelir gelmez on Türkçe gazeteyi birden kapattı. Bunlar Halk Sesi, Deliorman, Özdilek, İstikbal, Rehber, Karadeniz, Turan, Çiftçi Kurtuluşu, Yarın, Yenigün gazeteleri Pantürkist, Kemalist düşünceler yayan gazeteler olarak gösterildi; sahipleri, editörleri ve yazarları zulme uğratıldı. Birçokları hapishanelere gönderildi, bazıları da öldürüldü (Yenisoy,H,2012.).
Kalanlar Türkiye’ye göçe zorlandı. 1935’te Balkan Postası, Dostluk ve Yıldırım gazetelerinin yayımına da son verildi.Muhafazakâr gazeteler olarak bilinen dört-beş Türkçe gazete iki yıl daha yaşayabildi. 1937-1939 yıllarında üçü kapatıldı, Havadis adlı gazete eski harflerle haftada iki defa yayımlanıyordu, Şubat 1941’de bu Türkçe gazete de Bulgar makamlarınca kapatıldı. Yine eski harflerle yayımlanan Medeniyet gazetesi ise son kapatılan gazeteydi, 19 Ağustos 1944 yılında kapatıldı. Böylece Türkçe süreli basına son verilmiş oldu (Yenisoy,H,2012) 1944'e gelindiğinde bölgede Türkçe yayın hayatı sona erdirilmiştir.
Bu tarihten itibaren yeni Bulgar rejimi her türlü basın faaliyetini devlet tekeline almıştır. Gazete ve dergiler, bundan sonra Komünist Parti'nin ve Parti Gençlik Kolu'nun yayın organları olarak çıkmaya başlamıştır.
Halk Cumhuriyeti Döneminde Türkçe Basın (1945-1985)
➲ Bu dönemde Sovyet rejiminin ve Bulgaristan Komünist Partisi'nin propaganda organı olarak çıkmaya başlayan ilk Türkçe gazeteler, Işık (1945-1964)ve Dostluk (1947-1950) adlarını taşımaktadır. Daha sonra Işık gazetesi 1947'den sonra Yeni Işık adını almıştır(1947-1996).Dostluk gazetesi,Kızılordu tarafından çıkarılan Drujba gazetesinin Türkçesiydi. Başyazarı Azerbaycanlı A. Kerim adında bir gazeteciydi (Yenisoy,H,2012). 1954'te Yeni Hayat dergisi, 1948'de Halk Gençliği gazetesi ile Eylülcü Çocuk (1946-1960), Piyoner (1959-1980) ve Filiz (1966) adlı çocuk dergileri takip eder. Halk Gençliği gazetesi ,diğerlerinden farklı olarak Bulgaristan Türklerinin severek okuduğu bir gazete olmuştur. Aynı gazete,1970'te Yeni Işık'la birleştirilmek bahanesi ile kapatılmış (Borşukov,G. 1976:21-22).
Bu dergi ve gazetelerin ortak politikası Bulgaristan'da yaşayan Türk azınlığın dil ve kültürlerini erozyona uğratarak,onları asimile etmektir. Bu dönemin yayın organlarında Türkiye aleyhtarı yazılarla halkın konuştuğu Türkçeyi tahrif eden bir yazı dili oldukça yaygınlaştığı görülmüştür. Hem bu durum, hem de 1960'lardan sonra Türkçe yayın organlarının tek tek kapatılması, geçen yirmi beş yıl içinde Türkçe konuşma ve okuma alışkanlığını kaybetmeye yüz tutmuş bir neslin yetişmesine sebep olmuştur.
Bu dönemde yerel Bulgar gazetelerin Türkçe neşriyatları artığı görülmüştür.Ateşler (1966-1968 ): Radnevo'da basılan "Marica Iztok" gazetesinin neşriyatıdır.Dostluk (1965-1968) : Türklerin ikinci yoğun yerleşim yerlerinden Razgrad'da basılan "Ludogorska Pravda" gazetesinin Tűrkçe yayınıdır. Emek Davası (1965-1969): Sofya'da ayda iki kez çıkan "Trudovak" gazetesinin ilavesi.Sosyalizmi Kuruyoruz (1950-1952 ): başkent Sofya'da basılan "Trudovo Delo" gazetesinin eki. Ziya (1965-1969 ): Silistra'daki "Silinstrenska Tribuna" gazetesinin Tűrkçe neşriyatı.
Yine aynı isimle Ziya (1966-1969) bu kez Şumnu kentinde "Şumenska Zarya" gazetesinin Tűrkçe neşriyatı. Rodop Műcadelesi (1955-1959)Hasköy'de basılan gazete,aynı isimle bu kez Kırcaali'de 1960-1974 yılları arasında basılmıştır.Şumnu'da neşredilen Savaş (1956-1959 )gazetesi.Varna 'da en çok satanlar listesinde yer alan Stalin Bayrağı (1956-1959 )gazetesi.Yeni Hayat (1954-1985 ): Sofya'daki İçtimai, siyasi ve bedii aylık resimli mecmua. Yeni Işık (1945-1969): Yine Sofya'da çıkan ve Milli Vatan Cephesi Komitesi Türk Azınlığı Komisyonu organı (Bulgarische Periodica,1969:41-43).
Bulgaristan Komünist Partisi Türk çocuklarının kendi ideolojilerini benimsemesi için Eylülcü Çocuk, Piyoner, Filiz gibi çocuk dergileri çıkarmıştır.Bu dergilerin ilk başta birçok okulda ders içeriklerine ek olarak okutulduğu görülmüştür.Öğretmenle zorunlu olarak alınması talep edilmiştir. Yazılardan resimlerine kadar sosyalist tema hâkim kılınmıştır.
Eylülcü Çocuk (1946-1960): Sofya'da çıkan bu gazete de yetişen nesillere Marksist ideolojiyi kabul ettirmekte önemli rol oynamıştır.Piyoner (1959-1960): “Dimitrovçu Komünist Gençler Birliği Maarif ve Kültür Bakanlığının Çocuklara mahsus Türkçe yayını” olduğu belirtilmiş ve Sofya'da çıkmıştır. Bu gazetenin başlangıç ve kapatılması ülkede tüm Türk ana ve ilköğretim okullarının kapatılmasına rastladı. Türk okulları 1959/60 öğretim yılında, bundan önceki yıllarda da Türk lise, öğretmen okul ve enstitüleri kapatılmıştı (Yenisoy,H,2012).
Bunun yan etkisinin Demokrasiye geçiş döneminde hissedilmiştir.Çünkü Türkçe okuma yazma oranı azalmasıyla basına ilgi azalmıştır.Filiz (1966-1968): Eylülcü Çocuk dergisinin kapatılmasının ardından,onun fonksiyonlarını Halk Gençliği gazetesi içinde bir sayfa olarak sürdürmeyi başladı (Yenisoy,H,2012).Ayda iki kere yayımlananan bu dergi Sofya'da basılmış.Yeni Hayat(1954-1985) adlı aylık Türkçe bu dergi Sofya’da çıkmaya başlamış. Sosyal, siyasal, resimli bir edebiyat ve sanat dergisi olduğu belirtilmiştir.Bu dergide çocuk sayfaları da yer almıştır,ancak 1970'den sonra sadece Bulgarca öyküler, masallar, bilmeceler ve şiirlerle doldurulmuştur.
Yeni Işık gazetesinde olduğu gibi, Yeni Hayat dergisinde de ayların, kurum ve kuruluşların adları vb. Bulgarca olarak yazıldı: Eylül yerine septemvri, binbaşı yerine mayor, bakan yerine ministır denilmiştir. Yeni Hayat dergisinin adı da değiştirilerek Yeni Hayat-Nov Jivot oldu. Son yıllarda yazılarının %70’i Bulgarca, %30’u da Türkçe olmak üzere yayımını sürdürdü. Zorla Bulgarlaştırma olayları günlerinde adı sadece Bulgarca olarak kaldı ve 1985’de tamamen Bulgarca çıkmaya devam etti. Türk okurlarına karşı bir cephe almış, her sayısında onlara Bulgar olmanın ne kadar büyük bir şeref olduğunu anlatılmıştır (Yenisoy,H,2012.).
Türkçenin bozulmasında Yeni Işık başı çekti. Gazetelerin yazılarında, İstanbul Türkçesinda bulunmayan kelimeler yer almaya başladı. Kimi Azeri ağzından, kimi de doğrudan Bulgarcadan kelimeler alındığı görüldü. Sanki bu gazeteye Türkçeyi bozup yozlaştırma görevi verilmiş gibiydi (Şimşir,B.1936:313).Yıllar sonra anlaşıldı ki Todor Jivkov yönetimi,1980'nlerin başında ülkedeki Türk ve Müslümanlara karşı asimilasyon politikası başlattığını itiraf ederek,zorunlu isim değiştirme politikasını Ulusal Televizyonu'nda anlattı.1984-1989 yılları arasında 840 bin Türk,Pomak ve az sayıdaki Tatarların isimleri silah zoruyla değiştirildi (Balkanski,G.T.2008:3). 1970'lerden 1989 yılına kadar Tükçe yayınlar ve Türkçe eğitim ile Türk okulları tamemen kapandı.
Tek sadece Bulgaristan Ulusal Radyosu hafta içi 1-2 saatlik Türkçe programlar yapıldı.Ancak ülkedeki gidişatına ilişkin haber ve görüş sunmak yerine daha çok edebi yazılar ve şiirler okutulduğu arşivlerde görülmektedir.
Cumhuriyet Döneminde Türkçe Basın (1990-2019)
➲ 1990'ların başında sosyalist yönetimin yıkılmasıyla birlikte Bulgaristan'da Türkçe basın yeniden canlanmaya başladığını söylemek mümkün. Ancak bu defa işler eskisinden de zordur.Bu nedenle Türkçe bilen okuryazarların çoğu Türkiye'ye zorunlu göç ettirilmiş, ekonomik güçlükler had safhaya ulaşmıştır.
Demokrasiye geçiş döneminde ilk Türkçe gazete Hak ve Özgürlükler Hareketi, üyelerinin çoğunluğunu Bulgaristan Türklerinin oluşturduğu siyasi partinin yayın organı olan, haftada bir defa çıkan Hak ve Özgürlük gazetesidir.Deneme sayısı Aralık 1990'da çıkmıştır.Ağırlıkta parti propagansına yer verilen gazetede ilk deneme sayısında dönemin Genel Başkanı Ahmet Doğan tarafından bir yazı kaleme alınmıştır.Şubat 1991 tarihinde de ilk sayısı çıkmıştır.İlk başta 16 sayfa Türkçe olarak basılan bu gazete,sonrasında 8 sayfa hâlinde çıkmaya devam etti .Ancak ekonomik sıkıntılar nedeniyle aralıklarla durmuştur.1994'de ve 1996'da çıkması durduruldu. Daha sonraları yine çıkmaya başlasa da 1998 yılında son sayısı çıkmıştır.
 |
| 🔺Filiz gazetesi |
Bu dönemde yayına başlayan diğer Türkçe gazete Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü yayın organı olan aylık Müslümanlar gazetesidir(1990-1995).Başmüftülüğün yayın organı olarak 26 Nisan 1990 yılında Türkçe ve Bulgarca olarak çıkmaya başlamıştır. 1995 tarihinde iki Başmüftülük krizi ortaya çıkınca durudulmuştur.Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü yayın organlarından bir diğeri de Müslümanlar dergisidir (2004).Bulgarca ve Türkçe çıkan bu dergi, Bulgaristan'da dini bilgilerin ele alınması ve gelecek nesillere aktarılması konusunda önemli bir boşluğu dolduruyor. Dergi, her ay farklı konularla okurlarıyla buluşmaya devam ediyor.
Dergi 2010 yılından bu yana her ay çocuk okurlara özel iki dilli Hilal isimli bir de ek hazırlıyor. Derginin aboneleri daha çok camii camaati ve Pomak Müslümanlarından oluşuyor.
Zaman gazetesi Bulgaristan nüshası (1992-2016).Zaman Bulgaristan gazetesi ülke çapında dağıtılan, 24 sayfadan 12'si Bulgarca ve Türkçe basılan haftalık gazete.15 Temmuz 2016'da FETÖ'nün hain darbe girişimi sonrası kapanmıştır.Reklam verenleri çekilmiş hatta gazetenin abone sayısı 5 binin altına düşmüştür (Club Z :2016). Gazete kapanmasının ardından çalışanlarından bazıları Haftaya Bakış (2016-2017) adlı yeni gazete çıkartmıştır.Gazetenin 18 Aralık 2017 nüshasında son sayısı diye belirtilmiş ve elektronik ortamda bakis.bg sitesiyle devam etmektedir.
Güven-Doverie gazetesi (1992-1996)çıkmaya başladı ve bir zamanlar Yeni Işık-Nova Svetlina gazetesinin Türkçe-Bulgarca yazılarla karışık çıkma çizgisini sürdürmüştür. Güven-Doverie çocuklar için bir de Cırcır- Şturçe eki çıkardı (1991 - 1996).Bu ek de iki dilde yayımlanmıştır (Yenisoy,H,2012).
90'ların başında okullarda Türkçe eğitimi seçmeli ders olarak okutulmaya başlanması Türkçeye ilgiyi bir nebze artırmıştır.Bunda en büyük emeği,o yıllarda çıkan dergilere borçlu olduğu belirtmek gerekir.Türkçe ders kitapları boşluğunu önemli ölçüde dolduran ve bu dönemde çıkan dergiler;Balon (1994-2002): Bir çocuk dergisi olan Balon’un ilk sayısı 1994 yılının Nisan ayında çıktı. Aylık bir dergi olma görevini üstlenmiş olsa da bazen türlü nedenlerle bu vadeyi aşırdığı görülmüştür. Önceleri 32 sayfa olarak çıkırken,dördüncü yılında 48 sayfayı bulmuştur. Balon dergisi hikayelere ve okurlarından gelen resim ve fotoğrafları yayımladı.Okullarda ilgiyle takip edildiği mecmua olmuştur.
Ümit dergisi (1995-2017):Haziran 1995’ten beri 48 sayfalık eğitim dergisi olarak Sofya’da çıkmaya başladı. 1995 tarihinde Aylık Kültür ve Eğitim Dergisi olduğu bildirilmiştir. 1997’de aylık kelimesi düşmüş, derginin hazırlandıkça basıldığı görülmüştür.Aile, kültür, eğitim ve çocuk konularını işlediği görülen dergi, 2001’de Bulgarca olarak da basılmaya başlamıştır. Dergi, daha büyük sayıda sayfalarını genç okurlara ayırmaktadır. Gönderilen eserler,fotoğraflar ve resimler yayınlanmıştır.Dergiyi incelediğimizde “Bu Sayının Okulu” bölümünde ülkenin değişik okulları ve başarılı öğrencileri tanıtılmakta. “Genç Kalemler” ve “Genç Ressamlar” daimi köşelerinde yetenek sahibi çocukların edebiyat ve resim sanatı yapıtlarına yer vermiştir.
“Gönül” dergisi (2000) gençlerin ve üniversite öğrencilerinin gereksinimlerine yanıt vermek üzere yayına başlamıştır. “Balon” dergisinin okurları daha sonra “Gönül” dergisine kaymıştır .
“Balon” dergisinin sahibi Kâzım Memiş, gençler için de Gönül adında bir dergi çıkarmaya başlatmış, ancak ömrü bir yıl sürdü.Bu dergi genç yazarları özendirmek amacıyla Yazı İşleri Müdürlüğü bazen ödüllü yarışmalar ilan etmiş,yarışma sonuçları dergide açıklanarak,en iyi eserler de basılmıştır.
Kaynak dergisi(2000): 2I. yüzyıl Türk Kültür Derneğinin yayınıdır. Gazeteci-şair ve araştırmacı Sabri Alagöz Sofya'da çıkarmaya başlamıştır: Kaynak dergisi, tarih, kültür, edebiyat ve sanat degisi olaak ifade edilmiştir.İki ayda bir çıkın Kaynak,Türk dilinde basılmakta, sadece son sayfası Bulgarca olarak basılmıştır.Bulgaristan okullarında Türk dil ve din eğitimi,Bulgaristan’da ilk Türk okullarının tarihçesi,dil ve edebiyat araştirmaları, Türk asılı öğretmenler ve kitaplar tanıttığı görülmüştür.(Tahir,M:2007).
Alev dergisi (2008-2017) Alev-Kültür Dergisi 32 sayfa olarak Türkçe ve Bulgarca olarak çıkmaktadır. Sahibi Emel Balıkçı yazı işleri müdürü ise Mehmet Alev'dir.Bulgaristan Türklerinin şiirleri,maniler edebi yazılar görülmektedir.İki ayda bir yayımlanan dergi,Türkiye'de de ilgiyle okunmuştur.Hatta Haziran 2018'de "9. Uluslararası Dergi Fuarı" kapsamında "Dünya Türkçe Dergiler Birliği Özel Ödülü'ne layık görülmüştür.Zaman zaman maddi sıkıntılar da çeken dergi,ırkçı Bulgarların da hedefi haline gelmiştir.Dergi 45.sayısında (Kasım-Aralık 2017) son bulmuştur.
Mozaik dergisi (2007-2012): Şumnu’da çıkan Alev dergisinin sayfasında “Kültür -Sanat Eğitim,Çocuk ve Gençlere yönelik'' denilmektedir. Şumnu Kültür Evi'nin yayınıdır. Yazı İşleri Müdürü Nurten Remzi'dir. Deliorman bölgesinde yaşayan Türklere yönelik kültür,eğitim,spor ve sosyal aktiviteler yapıp,Türk kültürünü tanıtmak ve geliştirmeyi hedeflemiştir.Bu doğrultuda Şumnu Kültür Evi Türk müzik grupları,Türkçe dil kursu,halk oyunları ve dansları,ebru sanatı atölyeleri açmaktadır.Irkçı kesimlerin hedefi haline gelen bu dergi de Kasım 2012'de polis tarafından yapılan baskın sonucu üç adet bilgisayarlarına el konulmuş ve yayın durdurulmuştur.
Bu tüm dergilerin, kendi kültüründen ve dilinden beslenen aynı zamanda diğer etnik gruplarla uyumlu, hoşgörülü, saygılı; bilim, teknoloji ve dünyadaki gelişmelerden haberdar; okuyan, yazan nesillerin yetişmesine katkı sağlamak amacıyla hizmet etmektedirler.
Kırcaali Haber gazetesi,2006 Mayıs ayının başında kircaalihaber.com adıyla bir bağımsız Türkçe ve Bulgarca haber internet sitesi kuruldu. Sitenin amacı Kırcaali bölgesinde ve ülkedeki sosyal, siyasi, politik, ekonomik ve kültürel hayattaki gelişmeleri tarafsız bir şekilde aktarmaktır. Büyük beğeni toplayan site daha sonra Kırcaali Haber gazetesi adında Aralık 2007'de ilk sayısı çıktı.Bu sayı Bulgaristan Türkleri için çok anlamlıdır. Bulgaristan'da 1984'te uygulanan zorunlu asimilasyon girişimine karşı düzenlenen protesto yürüyüşü sırasına annesinin kucağında Bulgar askerleri tarafından vurularak öldürülen 17 aylık Türkan Feyzullah anısına ''Türkan Çeşme Özel Sayısı'' ile çıkıp bu sayı ücretsiz dağıtıldı.İlk sayılarında maddi katkısı olan iş insanların isimleriyle yayımlandığı belirtilmiştir.
Gazetenin üçüncü sayısında yayın kadrosu açklanmıştır; Genel yayın yönetmeni:Müzekki Ahmet Yayın ekibi:Mustafa Bayramali,Durhan Ali,Mümün Tahir,Mehmet Alev,Leman Ali. İlk yıllarda aylık ve sadece Türkçe çıkan gazete, Mart 2010'dan bu yana Bulgarca haberler dahil haftalık yayımlanmaya başladı. 2013 yılından itibaren gazeteyi incelediğimizde aile gazetesine dönüştüğünü,Yayın Yönetmeni Müzekki Ahmet'in kızları ve eşin gazete yayın kadrosunda yer almaya başlamışlardır. Kırcaali Haber gazetesi günümüzde devam eden tek Türkçe gazete olması dikkat çekmektedir.Gazetenin edebiyat köşelerinde yerli Türk yazar ve şairlerin,öğretmenlerin yazılarına yer verir.İnternet sayfasını daha çok ziyaretçi alırken, gazetenin abone sayısı 2 binin altına düşmüştür.
Ardino'nun Sesi gazetesi (2001):Kırcaali'nin Ardino (Eğridere) Belediyesinin yayın organı olan bu gazete aylık olarak ücretsiz dağıtılmaktadır.Gazetenin Genel Yayın Yönetmeni Saffet Eren ve muhabir Güner Şükrü Türkçe ekini de hazırlayıyor.2005 yılından bu yana gazetenin sayfalık Türkçe eki de yayımlanarak,haberler,hikaye,şiir ve öyküler yer almaktadır.
Dijital gazeteye geçiş
➲ 2009 yılı itibariyle Bulgaristan'daki Türk basını dijial gazeteye ağırlık vermeye başladığını görmek mümkün.Daha çok güncel analiz ve yorumlara yer veren кirdjali.еu sitesi Rafet Ali tarafından kuruldu.İki yıl aradan sonra internet sayfası durdululdu.Aynı yıl gazeteci Nahit Doğu ajansbg.blogspot.com adında blog açtı. Güncel haberlere yer veren gazeteci Doğu,kaleme aldığı yazılarını da günümüze dek okurlarıyla paylaşıyor. Bulgairstan'daki Türkleri ilgilendiren haberlere ağırlık verdiğini belirtmek mümkün. Aynı gazeteci 2013 yılının başında Ajans Bulgaristan adında gazete çıkartsa da üç sayı sonra durdu.
 |
| haberbg.net logosu |
15 Eylül 2010 yılında haberbg.net sayfası kuruldu.Özellikle Türkiye'de yaşayan Bulgaristan göçmenlerine Bulgaristan'daki gündemi Türkçe aktarmayı amaçlıyor.Güncel haberlere ağırlık veren bu site,yoruma yer vermeyip iki dilde haberlerini okurlarıyla paylaşmaya devam etmektedir.
2012'de ise Aydın Osman T Haber.bg adında siteyi kurdu.Güncel haberlere yer veren Osman,2017'de son buldu.Aynı kuruluş,Türkçe radyo yayını yapmayı hedeflemişti ve radyo ofisi le teknik donanımı hazırdı,ancak Elektronik Medya Kurulu'ndan izin çıkmayınca geri planda kaldı. 2013'de İnternet ortamına Bizimgazete.bg isimli elektronik gazete dahil oldu. Bu Elektronik gazete yayın hayatına Şumnu'daki BİZ Derneği'nin desteği ile açıldı.Okurlarına Türkçe ve Bulgarca olmak üzere iki dilde hizmet sunmaya devem ediyor.Aralık 2017'de yayın hayatına başlayan olaybg.com internet sayfası,Hak ve Özgürlükler Hareketi (HÖH)partisinin yakınlığıyla bilinen 24 Rodopi gazetesinin bünyesinde faaliyet sürdürüyor.Bu gazetedeki bazı haberleri Türkçeye çevirerek yayınlıyor.
Misyon gazetesi (2017): Yurt dışında basılıp Bulgaristan Türklerini ilgilendiren konularda yayın yapan ilk gazete olma özelliğini taşımaktadır.Gazete Mart 2017'de Bursa'da yayın hayatına başladı.Bulgaristan ve Türkiye çifte vatandaşı bulunan Mümin Topçu tarafından çıkartılan gazete aylık olarak okurların karşısına çıkmaktadır.Yayın çizgisini incelediğimizde ilk başta bağımsız bir gazete vadiyle çıksa da daha sonraları 2016'da kurulan Özgürlük ve Hoşgörü İçin Demokratlar (DOST) partisinin yayın organı haline gelmiştir.Yazılarından da anlaşıldığı gibi Bulgaristan'daki Türklerin DOST partisine yönlendirmeyi ve propaganda aracı gibi olduğu görülmektedir.Abone usulü Türkiye'de ve Bulgaristan'da dağıtılmaktadır.
Nöbettepe dergisi (2018): En yeni dergilerden olup,Türkçe ve Bulgarca yayımlanan edebiyat, kültür ve sanat dergisi Nöbettepe, yayın hayatına Aralık 2018'de başlamıştır. Filibe kentinde bulunan 7 tepeden biri olan Nöbettepe adı verilmiştir. 3 ayda bir yayınlanan derginin Genel Yayın Yönetmeni Kadriye Cesur'dur.Derginin genel yayın kurulunda Bulgar ve Türk edebiyat, eğitim ve sanat dünyasından doktor Anton Baev, Prof. Dr. Hüseyin Mevsimi, Prof. Dr. Evdokiya Maneva, doktor Menent Şüktieva gibi isimler yer almaktadır (haberbg.net:Ocak 2019).
Bulgaristan Ulusal Radyosu (BNR) Türkçe Yayınlar Bölümü 72 yıldır yayın hayatını sürdürüyor.Ülkedeki Türk nüfusuna yönelik Türkçe yayınları 1947 yılında başlanan Türkçe Yayınlar Bölümü'nün Yayın Yönetmeni çok iyi derecede Türkçe bilen Tanya Blagova'dır.Bu radyonun Bulgaristan Türkleri için bir önemi de 5 bine yakın Bulgaristan Türklerine ait türkülerin kayıtlı olması ve günümüze dek muhafa edilmesidir (haberbg.net,2019).Uzun bir dönem yayın sürdürse de 1984 yılının sonunda o günün iktidarınca izlenen “soya dönüş” sürecinde bir politik uygulama olarak, Türk ahalisine mahsus yayınlar duldurulmuştur. 1994 yılında Bulgaristan Ulusal Radyosu Yönetim Kurulu “Bulgariya” Radyosu'nda Türkçe yayınların yeniden başlamasını kabul etti (Tahir,M,2007).
Halk arasında Sofya radyosu olarak da bilinen radyoda hafta için farklı saat dilimlerinde 3 saat yayın yapılırken,hafta sonu 2 saat yayın yapmaktadır.Aktüel haber,Dinleyicilerden gelen mektuplar okunuyor, etnik azınlıkların yaşamını da konu eden tematik programlar sunmaktadır. Türkçe türkü ve şarkılar çalmaktadır.Her hafta cuma yayınlanan bir saatlik “Cuma Öğleden Sonra” adlı programda dini konuları Bulgaristan Müslümanları Başmüftülüğü Yüksek İslam Şurası Başkanı Vedat Ahmet sunuyor.Program esnasında ilahi ve ezgiler çalmaktadır.
Deliorman’ın Razgrat şehrinde Türk iş insanı Sunay Kuluci'nin yerel televizyonu TV “Deliorman” - TV Ludogorie 28 Ocak 2007 yılında yayın hayatına başladı. Kablolu yayın yapan televizyonun hedef kitlesi Kuzey Bulgaristan nüfusudur. Bulgaristan'da özel televizyonda ilk defa Türkçe program yapma özelliğine taşımaktadır. Tamamen Bulgarca yayın yapan televizyon Haziran 2008'de haftada iki defa 45'şer dakikalık Türkçe yayın yapmaya başladı.Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) ile işbirliğine giden Sunay Kuluci,kanalda çalışan gazeteci ve teknik personelini TRT Ankara Genel Müdürlüğünde iki haftalık eğitime göndermiştir.Buna karşılık,TV Deliorman muhabirleri TRT'ye haber gönderecek,önemli gelişmelerde canlı bağlantı kurmaya hedeflenmiştir.Nitekim kısa süre sonra yayın kalitesinin artırılması ve uydu yayınına hazırlanması bahanesiyle gazeteciler işten çıkartılmıştır.Kuluci,sadece Razgrad ilini kapsayan yayın dönemine başlamasıyla Ocak 2009'da yayın durduruldu.Sunay Kuluci, yayının durdurmasını maddi sıkıntıya bağlamasa da istediği izleyici kitlesine ulaşamadığını ifade etmiştir (Ekip 7 gazetesi:2009).
Bulgaristan Ulusal Televizyonu (BNT 1)2 Ekim 2000 yılından beri hafta içi her gün saat 16.10'da 10 dakikalik Türkçe haber sunmaya devam etmektedir.4 kişiden oluşan ekip ülkedeki yaşayan Türklere yönelik ana dilinde gündemi aktarıyor (Sega gazetesi,2000).Ne var ki sık sık milliyetçi partilerden ve kesimlerden saldırıya maruz kalıyor. “Bulgar Erkekleri Partisi” lideri Rosen Markov 2009 yılında BNT binası önünde “BNT’de Türkçe habere hayır. Bu rezillere ne gerek var?” yazılı bir pankart açmasının ardından kendini ateşe verdi.Bunun üzerine ırkçı Ataka partisi konuyu referanduma götürme kararı alarak yayınların durdurulmasını istedi.
Cumhurbaşkanı Georgi Pırvanov'un halk oylaması tasarısını meclise sunulmasını redderek ve Başbakan Boyko Borşsov'un geri adım atmasıyla referandum kararı geri çekildi.Ancak 2011 ve 2014 yılında milliyetçi partilerin azınlık hükümetinde yer almasıyla konuyu tekrar gündeme taşıdılar.Türkçe bülten bu kez BNT 1 'den daha az izlenen ve bölgesel kanal BNT 2 'ye kaydırıldı.Kısa süre sonra Türkçe haberler tekrar BNT 1'de sunulmaya başlandı.
📹 BNT Türkçe haber bülteni
SONUÇ
Geçmişten bu yana baktığımızda Bulgaristan’da oldukça zengin bir süreli basın hayatı yaşanmıştır. Bazı dönemler içinde Türk basını canlanmış, ülkedeki Türk toplumunun gözü kulağı olmaya başarmışlardır. Özellikle Türk halkının haklarını savunmuştur.Özellikle Halk Cumhuriyeti Döneminde Türkçe Basın (1945-1985),Çarlık dönemine(1908-1944) bakış daha çok susturulmuştur. Komünizmin hakim olduğu dönemde partinin çatısı altında yayımlanan gazete ve dergilerde kendi ideolojilerini Türk halkına benimsemeye çalışmışlardır.Buna rağmen bazı onurlu ve dik duruş sergileyen gazeteci ve yazarlar kendi yayınlarını kısa süreliğine de olsa çıkartmışlardır.Muhalif aydın kişiler ise hapisle,varlıklarına el koyma,sürgünle tehdit edilmişlerdir.Bazıları da Belene kampında işkence edilerek tutsak kalmışlardır. Bulgaristan'da Türk basının gelişememesinin en büyük sorunlarından maddi sıkıntılar olsa da birçok eğitimli ve aydın kişilerin Anadolu'ya göç etmesi olmuştur.Buna Türkçe eğitimin yasaklanması, dağıtım,muhalif-yandaş çekişmesi ve güçlü dayanışma olmayışı eklenebilir.
Avrupa Birliği üyesi olan Bulgaristan’da kısıtlamalardan söz edilmese de başka birtakım sorunlar Türkçe süreli basının gelişmesine engel oluşturmaktadır.Bunların başlıcalarını şöyle sıralamak mümkün:
- Türk okullarının 1959-1960’larda kapatılması, günümüzde de on binlerce Türk çocuğunun sadece beş bini seçmeli de olsa ana dilinde eğitim görmesi,Türkçe okuyup yazanların sayısının giderek azalması,dolayısıyla Türkçe basına ilginin azalmasına neden olmaktadır. Türklerin siyasi otoritesinin azalması ve lider sorunu;günümüzde üç Türk siyasi partili düzenin Türklerin bölünmesine neden olması başlıca sebeplerdendir.
- Süreli basına yazı yazacak aydınların sayısı azalması,olanlar da Anadolu'ya göç etmesi.Halen gazete ve dergilere yazı yazanların birçoğu yaşlı kesimin olması,gençlerin ilgi göstermemesi.Türk hane halkının anten ve uydu yayınları sayesinde Türkiye'deki televizyonlara erişebilir olması.Genç nugüsün giderek azalması,eğitimli olanların da yurt dışına çıkması.
- 2009 yılı itibariyle dijital içerikli Türkçe yayınların artmasının hiç kuşkusuz nedeni daha az maliyetli olması ve daha geniş kitleye ulaşmasıdır.Ancak bu internet sayfalarındaki en eksik yönü özgün içerik olmayışıdır. Genellikle Bulgar medyasında çıkan haberlerin Türkçeye çevirisi yapılmaktadır.Oysa özgün içerik olması daha çok ziyaretçinin ilgisini çekerek,sayfanın güvenirliği artacaktır.Demokrasiye geçişiyle başlayan Türkçe gazete ve dergilerin daha özgün içeriklere sahip oldukları görülmektedir.
- 2011'de yapılan genel nüfus sayımında Ulusal İstatistik Enstitüsü'nün resmi verilerine göre Türk etnik grubunun genel nüfus ortalamasında yüzde 8,8 tekabül ederek,588 bin 318 olarak açıklanmıştır.Ana dili Türkçe olarak ifade edenlerin sayısı ise 605 bin 802 kişidir. Bu orana göre Türkçe seçmeli ders olarak eğitim görenlerin sadece 5 bin olması yetersizdir. Yüksek öğretim kurumlarında okuyan Türk gençlerinin sayısı giderek arttığını ifade etmek gerekiyor.Başarılı olabilmeleri için de ana dilleri Türkçeyi, Türk yazı dilini iyi bilmeleri, Türkçe kitap,gazete ve dergileri hevesle okuyacak öğrencilerin de okullarda Türkçeden de ders görmeleri şarttır.
Şu aşamada Türklere yönelik 24 saat yayın yapan radyo ve televizyon bulunmamaktadır. Haftalık yayımlanan Kırcaali Haber gazetesi dışında iki hafta bir çıkan çocuk gazetesi Filiz yayımlanmaya devam etmektedir.En azından haftalık bağımsız ulusal bir gazeteye ihtiyaç vardır.
KAYNAKÇA:
Okday, İ. H. T. 1980. Bulgaristan'da Türk Basını. İstanbul: Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik A.Ş.
Tokgöz, Oya .2006. Temel Gazetecilik.Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
Kocabaşoğlu, Uygur.1991. “Tuna Vilayeti Gazetesi”, OTAM, sayı 2.
Borşukov,Georgi.1976.İstoriya na Bılgarskata Jumalistika, nauka i İzkusto.
Stoykova, Rosica, 2002. Etniceska Presa v Bulgariya. Sofia: Bulgarian Helsinki Committee.
''Bulgarische Periodica 1844-1944 Annotiertes Bibliographisches Verzeichnis Band III ,Verlag Wissenshaft Und Kunst (1969) Sofya.
Şimşir,Bilal.1936.Bulgaristan Türkleri.Bilgi Yayınevi.
Balkanski,Todor.2008.Vızrotidelni Dvijeniya i Vızroditelni Protsesi,Veli Tırnovo
Yenisoy,Hayriye.2012.Bulgaristan’da Türkçe Basın (1865 - 2010),Kırcaali Haber gazetesi,sayı 137-138 s.2
Ekip 7 gazetesi,''TV Ludogorie pak sprya'',7 Ocak 2009,sayı 1564 s.3
Haberbg.net, ''Bulgaristan Ulusal Radyosu Türkçe Yayınlar Bölümü,72 yıllık yayın hayatını kutluyor''. Erişim tarihi: 13 Nisan 2019. http://www.haberbg.net/2019/02/bulgaristan-ulusal-radyosu-turkce-yayinlar-bolumu-72-yillik-yayin-hayatini-kutluyor.html
Haberbg.net, ''Yayın hayatına başlayan Nöbettepe dergisi Filibe'de tanıtıldı'', http://www.haberbg.net/2019/01/yayin-hayatina-baslayan-nobettepe-dergisi-filibede-tanitildi.html . Erişim tarihi:26 Nisan 2019.
Tahir,M, Türklerin Bulgaristan’daki medyakal ve kültürel haklar, 11.06. 2007 https://www.kircaalihaber.com/?pid=8&id_aktualno=59 , erişim tarihi: 11 Nisan 2019
Club Z, ''Bılgarskiyat Zaman smenya si za da ne go zvarzvat s Gyulen'' https://clubz.bg/43691-bylgarskiqt_zaman_smenq_imeto_si_za_da_ne_go_svyrzvat_s_gyulen ,2016. Erişim Tarihi:22.04.2019.
Sega Gazetesi,''BNT puska ot dnes novini na turski http://old.segabg.com/article.php?id=229639, 2 Ekim 2000. Erişim tarihi:19 Nisan 2019
HABERBG. NET'in izni olmadan kullanılması kesinlikle yasaktır
.jpeg)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
* Yazılan yorumlardan site sahibi sorumluluk taşımaz !
UYARI: Küfür, hakaret, rencide edici cümleler veya imalar, inançlara saldırı içeren yorumlar onaylanmamaktadır. Ayrıca suç teşkil edecek hakaret içerikli yorumlar hakkında muhatapları tarafından dava açılabilmektedir.
***
ВАЖНО: Няма да бъдат толерирани нецензурни коментари, расистки изказвания и обидни мнения. Те ще бъдат премахвани.
Съдържанието на HABERBG.NET и технологиите, използвани в него, са под закрила на Закона за авторското право и сродните му права.